ODSŁONY CMENTARZA: VI. MOTYWY ROŚLINNE

Laur (wawrzyn) to wiecznie zielone drzewo życia, dlatego jest symbolem nieśmiertelności. Rozpoznawalny jest po liściach: owalnych, ostro zakończonych, które bywają przedstawiane z małymi kulistymi owocami. Na nagrobkach liście laurowe występują samodzielnie jako kamienne ozdoby (mogą być przeskalowane) lub też są ujęte w wieniec: zwarty lub mający formę półotwartą. Często wieniec laurowy jest przewiązany wstęgą ze swobodnie wypuszczonymi końcówkami. W ikonografii artystycznej laur jest również znakiem wytrwałości, stałości i zdobytej sławy.

Od starożytności wieniec z zielonego lauru był symbolem glorii i zwycięstwa. Na igrzyskach w Grecji i Rzymie zdobiono nim głowy nagrodzonych sportowców. Laurem wieńczono również cesarzy i wybitnych dowódców. Zwyciężone narody, hołdując rzymskiemu cesarzowi jako nowemu władcy, przynosiły mu złote wieńce jako znak swojego poddaństwa.

Sztuka wczesnochrześcijańska przyjęła takie symboliczne znaczenie wieńca: jako zwycięstwa (nad grzechem) i nagrody oraz jako symbolu własnego życia, które zostaje złożone Chrystusowi panującemu nad czasem i wszechświatem (por. opis apokaliptyczny 24 starców składających w głębokim szacunku swe wieńce przed tronem Boga – Ap 4, 4-11).

Palma od zarania dziejów była uważana za symbol życia i zwycięstwa. W ikonografii rzymskiej była znakiem gloryfikacji, wyższego statusu osoby (również w tym rozumieniu, że życie wieczne jest formą wyższego stopnia bytu).

We wczesnym średniowieczu liść palmowy oznaczał męczeństwo i triumf nad prześladowaniem, był więc zapowiedzią życia wiecznego. Palma jest zatem znakiem nieskończonego zwycięstwa Chrystusa i symbolem jego świętych świadków – męczenników, którzy wg Apokalipsy trzymają w ręku gałązki palmowe (Ap 7, 9).

Liść palmowy w sztuce cmentarnej ma dwie formy ujęcia: jest przedstawiony pojedynczo, z centralną osią, lub jako szeroka wiązka.

Bluszcz jako roślina ciemnozielona o nieusychających jesienią liściach symbolizuje duszę nieśmiertelną i życie wieczne. A jako roślina, która niezmiennie łączy się ze swoim podłożem, jest także znakiem wierności i trwałej przyjaźni. Na cmentarzu najczęściej jest przedstawiona jako wić bluszczu oplatająca pień drzewa krzyża.

Paproć już od starożytności wiąże się z „tamtym światem”, ponieważ w mitologii greckiej była atrybutem bogini świata podziemnego (córki Kronosa i Rei). W sztuce nagrobnej bardzo rzadko występuje motyw paproci. Jest on kojarzony z rośliną, która nie ulega zmianie, dlatego stanowi zapowiedź nieprzemijającego trwania.

Paproć, bluszcz, laur zestawione razem w ornamentyce cmentarnej oznaczają zwycięstwo i wieczne trwanie.

Gałązka oliwna to symbol nadziei oraz pokoju związanego z życiem przyszłym w niebie. Zmarli są w stanie pokoju.  Modlimy się i piszemy: „requiescant in pace” (R.I. P.) – niech odpoczywają w pokoju. Na zakończenie obrzędów pogrzebowych (stacja na cmentarzu), gdy kapłan rzuca grudkę ziemi na trumnę, wypowiada znamienne słowa:  „Prochem jesteś i w proch się obrócisz, ale Pan cię wskrzesi w dniu ostatecznym. Żyj w pokoju”.

s. Alicja Rutkowska CHR

Fotografie cmentarza św. Leonarda w Zawichoście: Maciej Kula

Konsultacja ikonograficzna: dr Ewa Herniczek