GOSPODARKA LEŚNA II RZRZYPOSPOLITEJ
W 1917 r. na mocy proklamacji z 5 listopada 1916 r., wydanej przez władze niemieckie oraz austro-węgierskie, zawierającej obietnice powstania państwa polskiego, została powołana Rada Regencyjna – namiastka rządu przyszłego państwa, która pochyliła się nad problemem gospodarki leśnej. W styczniu następnego roku, wydając dekret o tymczasowej organizacji władz naczelnych w Królestwie Polskim, Rada powierzyła zarząd nad lasami ministrowi rolnictwa i dóbr koronnych, a w marcu tego roku w ministerstwie powołano Wydział Leśny, na czele którego stanął doświadczony leśnik Józef Miłobędzki. Mimo to obszary leśne na terenie Królestwa Polskiego traktowano wciąż jak własność zaborców, a okupujące je wojska nadal prowadziły rabunkową gospodarkę rabunkową, skutecznie dewastując leśne zasoby.
16 października 1918 r. Wydział Lasów Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Koronnych przekształcono w Sekcję Leśnictwa, na czele które stanął Jan Miklaszewski, natomiast Józef Miłobędzki objął kierownictwo Wydziału Ochrony Lasów.
Władze odrodzonej Rzeczypospolitej musiały zmierzyć się z ogromnymi problemami, tj.: zdewastowanym przemysłem, brakiem żywności, stworzeniem nowego jednolitego systemu prawnego i oświatowego i ogólnym chaosem w gospodarce jak również z organizacją struktur lasów państwowych i podporządkowania ich aparatowi władzy państwa polskiego. Było to zadanie niełatwe, gdyż ówczesne leśnictwo na obszarach polskich było organizmem niejednolitym, zarówno pod względem prawnym jak i organizacyjnym i odzwierciedlało stosunki panujące w byłych państwach zaborczych. Przez pierwsze dziesięciolecie istnienia niepodległej Rzeczypospolitej, zmagającej się nie tylko z powyżej opisanymi trudnościami, lecz także z konfliktami zbrojnymi, w tym wojną z bolszewikami, sprawy leśnictwa i gospodarki leśnej traktowane były po macoszemu.
Przepisy leśne władz zaborczych obowiązujące na terenie Drugiej Rzeczypospolitej zostały uchylone dopiero 27 czerwca 1927 r., a więc dziewięć lat po odzyskaniu niepodległości.
Początkowo zarząd nad lasami państwowymi powierzono wciąż istniejącemu w rządzie Jędrzeja Moraczewskiego Ministerstwu Rolnictwa i Dóbr Koronnych, a konkretnie – Sekcji Leśnej, będącej jego częścią. Nadzór nad stanem lasów powierzono urzędom ochrony lasów, wchodzącym w skład tego ministerstwa. Terenowym organem nadzoru lasów był okręgowy zarząd dóbr narodowych, na którego czele stali inspektorzy okręgowi, sprawujący nadzór za pośrednictwem komisarzy i podkomisarzy.
Lasy państwowe zostały podzielone na jednostki administracyjno-gospodarcze - leśnictwa i nadleśnictwa. Nadleśniczy miał za zadanie zarządzanie lasami państwowymi, wchodzącymi w skład nadleśnictwa, w czym wspomagać go mieli leśniczowie, a także zastępować we wszystkich czynnościach służbowych. Czynności wykonawcze powierzono gajowym.
W dwudziestoleciu międzywojennym zdecydowana większość lasów była w rękach prywatnych, a stan posiadania właścicieli prywatnych powiększał się systematycznie dzięki wygrywanym procesom o zwrot obszarów leśnych zagarniętych przez władze zaborcze. Według danych z 1937 r. we władzach państwa znajdowało się 38,7% obszarów leśnych, natomiast aż 61,3% znajdowało się w rękach prywatnych. W okresie II Rzeczypospolitej w lasach państwowych i w lasach prywatnych prowadzono takie same prace pielęgnacyjne, a właściciele obszarów leśnych często byli absolwentami kierunku leśnictwo.
Na fali reform Grabskiego, przeprowadzonych w 1924 roku, rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 28 czerwca 1924 r., powołano do życia przedsiębiorstwo Polskie Lasy Państwowe, a 30 grudnia 1924 r. prezydent podpisał rozporządzenie o organizacji lasów państwowych. Stanowiło ono podstawę nowoczesnego zarządzania gospodarką leśna, która miała być prowadzona na zasadzie samowystarczalności i decentralizacji działań gospodarczych, czemu miało służyć wyodrębnienie budżetu lasów państwowych z budżetu państwa. W ten sposób przedsiębiorstwo Lasy Państwowe miało w założeniu nie obciążać budżetu i równocześnie, płacąc podatki i tworząc miejsca pracy, stymulować rozwój gospodarczy Polski.
Organami przedsiębiorstwa Lasy Państwowe były: Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych z siedzibą w Warszawie, dyrekcje okręgowe Lasów Państwowych oraz nadleśnictwa. Do ministra rolnictwa i dóbr państwowych należało sprawowanie naczelnego kierownictwa nad sprawami gospodarki w lasach, nadzór nad działalnością wszystkich organów administracji lasów państwowych, jak również kontrola tej działalności, ustalenie zasad gospodarki w lasach będących własnością państwa, wykonywanie wszystkich czynności w zakresie gospodarki w lasach państwowych, nieprzekazanych innym organom bądź przekraczających ich kompetencje.
Dyrekcja Lasów Państwowych administrowała za pośrednictwem nadleśnictw, lasami państwowymi, nieruchomościami przekazanymi pod zarząd Lasów Państwowych, zakładami przemysłowymi oraz urządzeniami transportowymi. Zawierała umowy na sprzedaż drewna oraz innych produktów leśnych, o sprzedaż nieruchomości, zakładów przemysłowych oraz urządzeń transportowych przekazanych pod zarząd lasów Państwowych. Mogła zawierać również inne umowy związane z gospodarką leśną, ale bez prawa samodzielnego zaciągania pożyczek i nabywania majątku państwowego. Dyrektor ponosił odpowiedzialność za stan lasów na podległym mu terenie, za czynności oraz zaniedbania podlegającemu mu personelu, wykonanie planu finansowego oraz za administrację leśną.
Zakres działań nadleśnictwa, na którego czele stał nadleśniczy, obejmował bezpośrednio sprawowanie administracji lasami państwowymi, nieruchomościami przekazanymi pod zarząd Lasów Państwowych, zakładami przemysłowymi oraz urządzeniami transportowymi. Nadleśniczy w imieniu Dyrektora miał prawo zawierać umowy na sprzedaż drewna oraz produktów leśnych w granicach ustalonych przez Ministerstwo Rolnictwa oraz Dóbr Koronnych. Nadleśniczy odpowiadał za swoją działalność oraz działania podlegających mu pracowników.
Kolejnym znaczącym krokiem w dziedzinie gospodarki leśnej Drugiej Rzeczypospolitej było przejęcie funkcji dyrektora naczelnego w Dyrekcji Naczelnej Lasów Państwowych przez Adama Loreta, który opublikował swój program gospodarczy: „Główne wytyczne państwowego gospodarstwa leśnego”. Nakreślił w nim wizję funkcjonowania polskiego leśnictwa, w której las pełnił wiele różnorodnych funkcji, a produkcja drewna jest tylko jedną z nich. Rola Adama Loreta w historii polskiego leśnictwa i gospodarki leśnej Rzeczypospolitej porównywana jest często do roli Grabskiego w gospodarce polskiej.
Po przewrocie majowym w 1926 r. Loret został specjalnym pełnomocnikiem ministra ds. administracji Lasów Państwowych, a w 1934 r. otrzymał nominację na dyrektora naczelnego Lasów Państwowych. Przyczynił się do opracowania planów limitujących pozyskanie drewna i w konsekwencji gwarantujących odbudowę oraz ochronę zasobów leśnych Polski, jak również doprowadził do likwidacji systemu koncesji dla przedsiębiorstw prywatnych (głownie obcych) na eksploatację polskich lasów. Jednym z pierwszych Jego posunięć było zaprzestanie sprzedaży drewna „na pniu”, niekorzystnej dla polskiej gospodarki leśnej. Zerwał umowę dzierżawczą z angielską spółką Century oraz wypowiedział umowy dzierżawy tartaków państwowych osobom prywatnym. Loret założył także firmę PAGED – Polska Agencja Drzewna, spółkę w której 90% udziałów miały Lasy Państwowe, a 10% Żegluga Morska w Gdyni. W czasach Jego dyrektorowania powstał Białowieski Park Narodowy i przeprowadzono pierwszą inwentaryzację zasobów leśnych państwa. W dwudziestoleciu międzywojennym na terenie ówczesnej Rzeczypospolitej powstał jeszcze jeden park narodowy: w Pieninach (obecnie Pieniński Park Narodowy).
Gospodarka leśna to także ochrona roślin i zwierząt i te kwestie również znalazły się w zainteresowaniu władz Drugiej Rzeczypospolitej, w stosunku do których obowiązywał bezwzględny zakaz polowań, a mianowicie: żubry, bobry, kozice, świstaki oraz samice i cielęta łosia, jelenie, daniele, sarny – kozy i koźlęta, samice niedźwiedzia, i niedźwiedziątka, czarne bociany, głuszce – kury, bażanty – kury, cietrzewie – kury. Na pozostałe ustanowiono indywidualne okresy ochrony i polowań.
Opracował Robert Głodowski, na podstawie: Iwona Kienzler, Darz Bór (myśliwi i leśnicy) t. 34.
